"Enter"a basıp içeriğe geçin

Avrupa ve Osmanlı Şehirlerinde Yaşanan Değişim

Modern şehirler, XVIII. yüzyılda Avrupa’da Sanayi Devrimi ile başlayan sanayileşmeyle ortaya çıkmıştır.

Bir yandan teknolojik ve ekonomik diğer yandan politik ve ideolojik temele dayalı olarak toplumsal ve kültürel yapıyı yeniden şekillendiren Sanayi Devrimi sonrasında oluşan sanayi toplumu, aynı zamanda modern ve kentleşmiş bir toplumdur. Şehirler, modernliğin, bilimin, uygarlığın ve ilerlemenin kaleleri olarak öne çıkar.

Avrupa’da XIX. yüzyılda çok hızlı bir şekilde şehirlere göç eden işsizler ordusu fabrikaların etrafına yerleşmeye başlamıştır. 1836’dan sonra yaygınlaşan demir yolları büyük şehirlerin merkezine kadar ulaşırken enerji ve ham madde gereksinimini kolaylıkla sağladığından geçtiği bölgeleri de endüstri merkezlerine dönüştürmüştür.

Şehirler sadece sağladıkları iş imkânları ile değil sundukları hizmetlerle de çekim merkezî hâline gelmiştir. Bütün bu gelişmeler beraberinde birtakım sıkıntılar da getirmiştir. Konut sıkıntısı, hava ve su kirliliği, artık maddeler, işçi mahallelerinin içinde bulunduğu kötü koşullar kentin ciddi sorunları olarak ortaya çıkmıştır.

XIX. yüzyılın ikinci yarısı, Manchester şehrinde hava kirliği
XIX. yüzyılın ikinci yarısı, Manchester şehrinde hava kirliği

Fabrikalar işçiler için kışlalara dönüşmüştür. Osmanlı Devleti’nde modern anlamda şehirlerin kuruluşu Avrupa’dan farklılık gösterir. Sanayileşme ve teknolojik gelişmenin geç başlaması bu farklılığın en büyük sebebidir. XIX. yüzyılda ülkenin dış pazarlara açılması, ulaşım ve tarım teknolojisindeki gelişmeler şehirleşmeye büyük oranda imkân vermiştir.

Şehirli nüfus oranı %25’e yükselmiştir. Şehirlerin nüfus olarak büyümesinin yanında mekânsal dağılımı da değişme göstermiştir. Dışa dönük ticaret anlayışı sebebiyle şehirler de dışa dönük hâle gelmiştir. Bu durum özellikle Selanik, İzmir ve İstanbul şehirlerinde kendisini göstermiştir. Bu kentlerde klasik Osmanlı şehrinde yer alan bedesten etrafındaki çarşılardan, liman çevresindeki kapanlardan oluşan eski şehir merkezlerinin yanı sıra bankaların bulunduğu modern bir merkezî iş alanı oluşturmaya başlamıştır .

Avrupa’ya özenen Osmanlı eliti, yangınların kasıp kavurduğu, bakımsız İstanbul’a yeni bir çehre kazandırmak istiyordu. Yeniden örgütlenen şehir yönetimi “Avrupa usullerini” benimseyerek Avrupa’dan getirttiği uzmanlara büyük projeler hazırlattı. İstanbul’un bugün de devam eden sorunlarına çözümler arandı.

Değişen İstanbul
Değişen İstanbul

Bölük pörçük de olsa İstanbul’un kent dokusunu değiştirmek için çalışmalar yapıldı. Houssmann’ın (Husman) tarzında bulvarları ve çevre yolları örnek alınarak yeni yollar açıldı, tramvaylar işledi, tünel yapıldı, eğri büğrü çıkmaz sokakların yerini düz sokaklar aldı. Şirket-i Hayriye’nin vapurları payitahtın iki yakasını bir araya getirdi. “Avrupai usulde” yapılan binalar Haliç’in kuzey yakasında hızla artarak tarihî yarımadayı etkiledi. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren sağlık koşullarındaki iyileşmeler sonucu yavaş da olsa nüfus artmıştır. Devletin kaybettiği topraklardan aldığı yoğun göç, şehirlerin büyümesine ve şehirler etrafında göçmen mahallelerinin oluşmasına neden olmuştur.

Ulaşım teknolojisinin gelişmesi ticaretin de gelişmesini beraberinde getirmiş, bazı şehirlerin nüfusunun artmasına sebep olmuştur. İstanbul’un nüfusu XIX. yüzyılda bir milyonu aşmıştı. Nüfus bakımından gelişen diğer şehirler ise İzmir ve Selanik’ti.

1840-1880 İzmir Limanı
1840-1880 İzmir Limanı

Mürur tezkiresi, Osmanlı Devleti içinde seyahat edenleri kontrol altında tutmak ve İstanbul’a gitmek ve yerleşmek için alınan izin ve geçiş belgesidir yani bir nevi iç pasaporttur. Bu uygulama gelişigüzel yerleşimleri, vergi ihlalini, kaçak işçi ve işsiz akınını önlemeye yönelikti.

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Selanik
XIX. yüzyılın ikinci yarısında Selanik

Şehirleri düzenleyen eski kurumların ihtiyaca cevap verememesi nedeniyle belediye kurumlarının yaşama geçirilmesi ve başta İstanbul olmak üzere birçok şehirde kent planlamasının yapılması da şehirleşme konusunda Osmanlı Devleti’nde yaşanan diğer önemli gelişmelerdir.

İlk Yorumu Siz Yapın

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir